— Усё спрэс было ў руінах, — кажа Людміла Масейчук, загадчыца аддзела інфармацыі і выкарыстання дакументаў БДАНТД. — Пасля акупацыі, пасля бамбардзіровак стан горада быў цяжкім. На першых пасяджэннях камісіі па аднаўленні Мінска нават паўставала пытанне аб тым, каб перанесці сталіцу Беларусі, кіламетраў на 10. Але пасля гарачых дэбатаў прынялі рашэнне аднаўляць Мінск.

Многія будынкі пасля сыходу нямецкай адміністрацыі аказаліся замініраваныя, з імі прыйшлося добра папрацаваць сапёрам.

— Пасля прыняцця генплана па аднаўленні сталіцы было вырашана ўсё, што не падлягае аднаўленню, зносіць няшчадна, — распавядае Людміла Масейчук. — Разам з тым дзейнічала камісія, якая разглядала, што можна пакінуць, захаваць. Напрыклад, мы з вамі знаходзімся ў будынку 1694 года (БДАНТД размяшчаецца ў цэнтры Мінска, на вуліцы Кірылы і Мяфодзія, 4. — Заўв. Onlíner). Паўкруглыя дамы на цяперашняй плошчы Перамогі — падчас вайны ўнутры там усё выгарала, але іх пакінулі: фасады рэканструявалі, усе ўнутраныя перагародкі замянілі. Будынкаў, якія падлягалі рэканструкцыі, засталося шмат. Гэта і помнікі канструктывізму — старая Ленінская бібліятэка, фабрыка-кухня. Вырашылі аднаўляць і галоўны корпус Акадэміі навук, і Тэатр оперы і балета — праекты архітэктара Лангбарда, які займаўся і іх рэканструкцыяй.

У разбураным горадзе страшна неставала жылля. Людзі туліліся ў падвалах, капалі зямлянкі, уладкоўвалі палатачныя лагеры.

— Вось знакаміты фотаздымак, арыгінал захоўваецца ў нас. У раёне сучаснай вуліцы Энгельса быў палатачны гарадок. У такіх умовах жылі людзі, у тым ліку з дзецьмі. Можна паглядзець і ў якім стане быў тэатр Янкі Купалы, — зазначае суразмоўніца. — А за Домам урада, дарэчы, таксама аднаго часу быў палатачны лагер, дзе жылі партызаны, пакуль ішла іх пастаноўка на воінскі ўлік. Варылі ежу на вогнішчах.

Каб даць сігнал блізкім, мінчане пакідалі надпісы акурат на руінах.

— Гэта таксама вядомае пасляваеннае фота. Усе чакалі сваіх родных і блізкіх з фронту, хацелі зарыентаваць, дзе знаходзяцца самі. Для карэнных мінчан разабрацца з такімі надпісамі не складала праблемы: усе памяталі, дзе які дом знаходзіўся, горад быў невялікім.

Расчышчалі сталіцу ад завалаў людзі розных пасад, розных узростаў. Кожны мінчанін ад 15 да 65 гадоў павінен быў адпрацаваць па 15 гадзін у месяц на расчыстцы горада.

— Кожнаму выдавалася кніга ўдзельніка аднаўлення Мінска. Працавалі ўсе: прафесары нароўні са студэнтамі.

Былі занятыя на аднаўленні горада і нямецкія ваеннапалонныя.

Цэглу, якая засталася пасля разборкі руін, стараліся выкарыстаць паўторна.

— Будаўнічае смецце вывозілася, або яно служыла для ўмацавання сцен.

На фота можна ўбачыць, як узводзіліся вядомыя мінскія будынкі. Галоўпаштамт, ГУМ, будынак КДБ.

— Будынак КДБ стаў, дарэчы, першым на вуліцы Савецкай, сучасным праспекце Незалежнасці. Ён і задаў стыль усяму праспекту — пампезны сталінскі ампір. Лічу, такі выбар быў правільным: калі адбудоўваеш горад з нуля, ён мусіць уражваць. Трэба было паказаць, што гэта — сталіца, — выказвае думку Людміла Масейчук.

Па старых здымках можна прасачыць, як над горадам сталі ўзвышацца краны.

— Упершыню ў горадзе кран выкарысталі пры будаўніцтве дома, у якім цяпер месціцца крама «Ласунак». Гэта было такое шоу для ўсіх мінчан і гасцей сталіцы. Усе хацелі залезці і паглядзець, як выглядае свет з вышыні птушынага палёту.

— Горад аднаўляўся хутка, усе працавалі з энтузіязмам, — працягвае суразмоўніца. — Паўсюль высаджвалі дрэвы. Цэнтр Мінска вырашылі засадзіць ліпамі, а кварталы — таполямі.

— Зірніце, як ужо ў 1950-я выглядала цяперашняя плошча Незалежнасці. Нават пальмы выкарыстоўвалі ў азеляненні. Калі пасля вайны горад быў пустым, выгаралым, то цяпер усё патанала ў кветках. З аднаго боку, стараліся ўзняць настрой грамадзян, з другога — паказаць, што гэта сталіца дзяржавы, якая, у складзе Савецкага Саюза, выйграла вайну.

«Onlíner па-беларуску» ў Telegram. Моўныя віктарыны, тэсты для аматараў вандровак і тэксты на роднай мове

Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ng@onliner.by